< POWRÓT

Geologia

Złoże soli kamiennej Wieliczka stanowi niewielki wycinek osadów morskiego miocenu wypełniających zapadlisko przedkarpackie i posiada ścisły związek genetyczny z budową geologiczną tego rejonu. Powstało około 13,6 mln lat temu w wyniku sedymentacji osadów w morzu mioceńskim, a następnie uformowane zostało tektonicznymi ruchami górotwórczymi. Profil litostratygraficzny złoża i jego otoczenia obejmuje utwory mezozoiczne (jura i kreda) oraz kenozoiczne (neogen i czwartorzęd).

Utwory jurajskie (wapienie skaliste) stanowią podłoże osadów mioceńskich. W rejonie złoża Wieliczka występują one na głębokości około 760 m. Utwory te zapadają schodkowo w kierunku południowo - wschodnim.

Fliszowe utwory kredowe występują w nasunięciu karpackim, którego linia brzegowa przebiega mniej więcej równoleżnikowo przez południową część Wieliczki. Czoło nasunięcia karpackiego zbudowane jest z dwóch jednostek tektonicznych:

płaszczowiny śląskiej (głównie piaskowce i łupki)
płaszczowiny podśląskiej (głównie pstre margle)

Osady neogenu reprezentowane są głównie przez utwory wieku mioceńskiego. Charakteryzują się dużą zmiennością litologiczną, a w rejonie złoża również bardzo skomplikowaną tektoniką. W skład tych osadów wchodzą następujące utwory:

skawińskie (podsolne) - głównie iłowce margliste z wkładkami mułowców i piaskowców,
warstwy ewaporatów siarczanowych i chlorkowych - osady mułowcowo - iłowcowe ze skupieniami anhydrytu, gipsu i soli kamiennej,
chodenickie (nadsolne) - głównie iłowce i mułowce, miejscami zapiaszczone i przeławicone warstwami kruchych piaskowców,
grabowieckie - szare iły i piaski zwane lokalnie bogucickimi.

Kopalnia Soli "Wieliczka" SA Utwory czwartorzędowe to głównie gliny i osady pylaste z wkładkami piasków, żwirów i fragmentów skał fliszowych.

Złoże solne zlokalizowane jest w obrębie mioceńskich warstw ewaporatów - siarczanowych i chlorkowych. Sedymentacja tych utworów przebiegała w zmieniających się warunkach fizycznych zbiornika morskiego, o bardzo niestabilnym podłożu, zlokalizowanego przy brzegu Karpat. Doprowadziło to do powstania wielu różnych pod względem litologicznym warstw solnych, osadzonych naprzemianlegle z warstwami skał płonnych (głównie iłowców i mułowców) zawierających skupienia siarczanów (anhydrytu i gipsu).

Utwory solne poddawane były, wraz z otaczającymi je warstwami nadsolnymi i podsolnymi, procesom tektonicznym związanym z formowaniem się górotworu karpackiego. Konsekwencją tych procesów jest skomplikowana budowa wewnętrzna złoża.

Zasadniczą cechą budowy geologicznej złoża soli kamiennej Wieliczka jest jego dwudzielność. Dzieli się na górne złoże bryłowe i dolne pokładowe. Złoże bryłowe zbudowane jest z brył soli kamiennych o zróżnicowanych wielkościach rozmieszczonych w iłowcach marglistych z kryształkami halitu zwanych zubrami. Złoże pokładowe to zróżnicowane litologicznie warstwy soli kamiennych poprzedzielane iłowcami i mułowcami z anhydrytem.

Wydzielone w złożu pokładowym i bryłowym typy litologiczne soli kamiennej można scharakteryzować w następujący sposób:

Sól najstarsza to kompleks warstw o miąższości ok. 12 m. Są to w większości sole średniokrystaliczne (jedynie w stropie grubokrystaliczne), w spągowej partii czyste, ku stropowi zwiększa się w nich zawartość materiału terygenicznego.
Sole zielone pokładowe to zespół 3-5 pokładów (o miąższości od 0,5 do 4 m) soli grubokrystalicznych poprzedzielanych warstwami (do 1,5 m) skał płonnych (iłowców i mułowców). Sole te zanieczyszczone są znaczną ilością siarczanów i substancją ilastą nadającą im szarozielone zabarwienie.
Sól szybikowa tworzy pokład o dość stałej miąższości ok. 2 m. Jest to sól bardzo czysta, średniokrystaliczna, zawierająca niewielką ilość bituminów, nadających jej charakterystyczne żółtawe zabarwienie.
Sól spizowa to największy kompleks warstw solnych o miąższości ponad 30 m. W obrębie tego kompleksu występuje tzw. przerost centralny skał płonnych o miąższości 2-5 m., który dzieli sól spizową na dwie różniące się pod względem wykształcenia części:

część dolna to głównie drobnoziarnista sól barwy białej, niekiedy tylko smugowana i średniokrystaliczna,
część górna to sól różnoziarnista (najczęściej drobno i średniokrystaliczna) o wyraźnej strukturze wstęgowej. W stropie tej części znacznie wzrasta ilość materiału terygenicznego. W obrębie soli spizowej spotyka się tzw. "sól trzaskającą" zawierającą uwięzione skupienia gazu wyzwalającego się podczas jej rozpuszczania.

Sól zielona bryłowa występuje w dwóch głównych odmianach jako:

sól zielona bryłowa typowa, wyraźnie laminowana (ciemne i jasne laminy) o strukturze drobno i grubokrystalicznej, materiał nierozpuszczalny koncentruje się tu niemal wyłącznie w przestrzeniach międzykrystalicznych; kryształy halitu charakteryzują się dużą czystością,
sól zielona bryłowa „witrażowa". Jest to sól wielkokrystaliczna, przy czym substancja nierozpuszczalna występuje tu zarówno w kryształach halitu, jak i pomiędzy nimi. Ilość materiału nierozpuszczalnego w solach „witrażowych” jest na ogół znacznie większa niż w solach typowych.